جایگاه ادبیات کودک در کتاب های درسی مقطع ابتدایی ایران

نویسنده

عضو هیأت علمی گروه آموزشی علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه قم

چکیده

به منظور بررسی میزان بهره‌گیری کتاب‌های درسی مقطع ابتدایی از گونه‌های مختلف ادبی اعم از شعر و داستان،  ۴۳ کتاب درسی کلیه پایه‌های شش‌گانه با استفاده از روش تحلیل محتوا سطر به سطر مورد مطالعه قرار گرفتند. یافته‌ها نشان داد به طور کلی ۲۳۱ داستان و ۹۵ شعر در کتاب‌های درسی مقطع ابتدایی بکار رفته است که پایه سوم با ۷۰ مورد در رتبه اول، پایه پنجم با ۶۵ مورد در رتبه دوم و پایه اول با ۳۲ مورد در رتبه آخر قرار گرفت. کتاب‌های فارسی با ۲۰۱ مورد و هدیه‌های آسمانی با ۱۰۴ مورد در بین کتاب‌ها در رتبه‌های اول و دوم قرار گرفتند. از ۱۱۶ شاعری که شعر آن‌ها در کتاب‌های درسی چاپ شده بود ۱۹ درصد زن و ۷۲ درصد مرد بوده‌اند. کبری هاشمی با ۹ شعر و مصطفی رحماندوست، محمود کیانوش از شاعران معاصر و سعدی از متقدمان با ۶ شعر در رتبه‌های بعدی قرار گرفتند. در مقابل ۱۱۶ شاعر، دانش‌آموزان فقط با نام ۳۰ نویسنده آشنا می‌شوند کلمه داستان با ۳۲۱ بار تکرار، شعر ۶۵ و شاعر ۳۵ بار تکرار کلمات پر بسامد و تصویرهای «خواندن قرآن»، «کتاب» و « کتابخوانی» با ۴۴، ۳۰ و ۲۸ بار تکرار پر بسامدترین تصاویر بکار رفته در کتاب‌های درسی بودند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Children's Literature in Iran's Primary School Textbooks

نویسنده [English]

  • M Mohammadi
آژند، یعقوب (۱۳۸۰). «داستان و اخلاق» در مجموعه گزیده مقالات همایش بررسی داستان‌های دینی، به کوشش شهرام اقبال‌زاده، تهران: دفتر مطالعات ادبیات داستانی، ص ۵- ۸.
استولت، بریژیت (1387). «در باب امانت­داری در ترجمه کتاب‌های کودکان«. مترجم محبوبه نجف­خانی. روشنان، 8، 68- 83.
اسفیجانی، اعظم؛ زمانی، بی‌بی عشرت و بختیار نصرآبادی، حسنعلی ( ۱۳۸۷). « مقایسه کتاب‌های درسی علوم ابتدایی ایران از نظر توجه به مهارت‌های گوناگون در فرآیند پژوهش با آمریکا و انگلستان». مطالعات برنامه درسی، ۲ (۸)، ۱۳۲- ۱۵۵.
افتخارزاده، نادر (۱۳۸۸). « مقایسه اهداف و ویژگی‌های ادبیات برای کودک با ادبیات کودکان و نوجوانان». زبان و ادبیات فارسی، ۵ (۱۷)، ۱- ۲۹.   
افهمی، بنفشه (۱۳۸۱). مطالعه آموزه‌های سیاسی در کتاب‌های درسی دوره ابتدایی. سازمان آموزش و پرورش استان کرمان، پژوهشکده تعلیم و تربیت
ایزدی، صمد؛ صالحی عمران، ابراهیم؛ فتحی واجارگاه، کوروش و عابدینی بلترک، میمنت (۱۳۸۹). « تجزیه و تحلیل محتوای کتاب‌های درسی دوره ابتدایی بر اساس مولفه‌های آموزش سلامت» . نوآوری‌های آموزشی، ۹، شماره ۳۳، ۱۳۹- ۱۶۱.
باب‌الحوائجی، فهیمه (1381). تحلیل محتوا. دائره‌المعارف کتابداری و اطلاع­رسانی (ج 1، ص 620-623). تهران: کتابخانه ملی و مرکز اسناد جمهوری اسلامی ایران.
بخشی‌پور، طاهره (۱۳۸۹). تحلیل محتوای کتاب‌های فارسی (بخوانیم و بنویسیم) دوره ابتدایی از نظر میزان ارتباط آن با مفاهیم آموزش شهروندی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد علوم تربیتی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران
بلوتین، ژوزف پاملا و همکاران (۱۳۸۹). فرهنگهای برنامه درسی (نظریه­ها). ترجمه محمود مهر محمدی ]و دیگران [. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
تدین، مهدی (۱۳۷۵). بررسی رابطه مطالعه کتاب‌های غیردرسی دانش‌آموزان با پیشرفت آنان در دروس ادبیات فارسی ۷۵-۷۴. شورای تحقیقات اداره کل آموزش و پرورش خراسان. 
جهانی، جعفر (۱۳۸۱). « نقد و بررسی مبانی فلسفی الگوی آموزشی تفکر انتقادی ماتیو لپمن». فصلنامه علمی پژوهشی علوم انسانی دانشگاه الزهرا (س)،۱۲ ( ۴۲)، ۳۵- ۵۵. 
حسینی، زهرا (۱۳۸۹). بررسی میزان توجه به ادبیات کودک در برنامه درسی فارسی بخوانیم و بنویسیم پایه‌های چهارم و پنجم دوره ابتدایی ایران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد علوم تربیتی گرایش برنامه‌ریزی درسی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت
دوگه، رزماری (۱۳۸۳). « توان‌های آموزشی ادبیات برای دانش‌آموزان». مترجم ن. اکبری، پژوهشنامه ادبیات کودک و نوجوان، ۱۰ (۳۷)، ۶۹- ۷۵.
زمانی، بی‌بی عشرت؛ اسفیجانی، اعظم (۱۳۸۵). «کاربرد گرافیک در آموزش مفاهیم فیزیکی در کتاب‌های درسی علوم مقطع ابتدایی کشورهای ایران، آمریکا و انگلستان به منظور پرورش روحیه جستجوگری در دانش‌آموزان». علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شهید چمران اهواز، ۱۳ (۳): ۹۵-۱۱۸.
شعاری­نژاد، علی­اکبر (1372). ادبیات کودکان. تهران: اطلاعات.
صالحی عمران، ابراهیم؛ هاشمی، سهیلا و ایران‌نژاد، منصوره (۱۳۹۱). تحلیل محتوای کتاب‌های درسی آموزش ابتدایی بر اساس مؤلفه‌های شادکامی». نوآوری‌های آموزشی، ۱۱(۴۴)، ۱۴۱- ۱۶۴.
طالعی‌فرد، احمد (۱۳۸۳). ارزشیابی محتوای کتاب‌های علوم تجربی پایه‌های دوم و سوم ابتدایی با استفاده از روش ویلیام رومی در سال تحصیلی ۱۳۸۱-۱۳۸۲. پایان‌نامه کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی درسی، دانشگاه تربیت معلم 
طباطبایی، محمدحسین (۱۳۳۳). اصول و فلسفه روش رئالیسم. با مقدمه و پاورقی مرتضی مطهری. تهران: آخوندی
عریضی، حمیدرضا؛ عابدی، احمد (۱۳۸۲). «تحلیل محتوای کتاب‌های درسی دوره ابتدایی بر حسب سازه انگیزه پیشرفت». نوآوری‌های آموزشی، ۵ (۲)، ۵۲-۲۹ . 
فتحی واجارگاه، کورش؛ شمس مورکانی، غلامرضا؛ لورائی، محمدرضا؛ عقیلی، سید رمضان (۱۳۹۳). بررسی و تحلیل مؤلفه‌های حقوق بشر در کتاب‌های درسی دوره ابتدایی». نوآوری‌های آموزشی، ۱۳ (۴۹)، ۷- ۲۴.
قاسمی، اسماعیل؛ مجیدی‌پرست، سجاد (۱۳۹۳). « تحلیل محتوای مقولات مهارتهای اجتماعی در کتاب درسی تعلیمات اجتماعی سال اول راهنمایی» پژوهش در برنامه‌ریزی درسی، ۱۱ (۲)، ۷۴- ۸۳.
قاسمی، حسین؛ کاظمی، محمود (۱۳۹۳). «تحلیل محتوای کتاب درسی هدیه‌های آسمان پایه ششم ابتدایی و میزان انطباق آن با مبانی قرآنی و سند تحویل بنیادین آموزش و پرورش»، نوآوری‌های آموزشی، ۱۳ (۵۲)، ۱۰۰- ۱۱۶.
قاسمی، وحید؛ قدسیه، نازیلا (۱۳۹۰). « تحلیل محتوای کتاب‌های درسی دوره ابتدایی از نظر عناصر تشکیل دهنده مفهوم سرمایه اجتماعی». فصلنامه تعلیم و تربیت، ۲۷ (۴)، ۱۰۹- ۱۳۲ .
قزل‌ایاغ، ثریا (۱۳۸۳). ادبیات کودکان و نوجوانان و ترویج خواندن (مواد و خدمات کتابخانه‌ای برای کودکان و نوجوانان). تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)
قزل‌ایاغ، ثریا (۱۳۷۳). ادبیات کودکان و نوجوانان. در فرهنگ‌نامه کودکان و نوجوانان، ج۲ص۱۶۴-۱۸۰
محمدی، کامران (1380). "موانع تئوریک ادبیات دینی و دفاع مقدس". در گزیده مقالات همایش بررسی داستان‌های دینی. به کوشش شهرام اقبال­زاده. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دفتر مطالعات ادبیات داستانی، 78-81.
نوریان، محمد (۱۳۸۶). «تحلیل محتوای کتاب‌های فارسی اول دبستان در ایران». روانشناسان ایرانی، ۳ (۱۲)، ۳۵۷- ۳۶۶.
هاشمی، سهیلا؛ چمنی، ویدا (۱۳۹۲). «تحلیل محتوای کتاب‌های درسی دوره راهنمایی تحصیلی بر اساس مؤلفه‌های هوش هیجانی الگوی توانایی محور مایر و سالووی». نوآوری‌های آموزشی، ۱۲ (۱)، ۹۹- ۱۲۲. 
هاشمی نسب، صدیقه (۱۳۷۷). کودکان در ادبیات رسمی ایران: بررسی جنبه‌های مختلف بازنویسی از ادبیات کلاسیک ایران برای کودکان و نوجوانان. تهران: سروش (انتشارات صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران
Bruner, J.S (1983). In search of mind: Essays in autobiography. New York: Harper & Row
----------------- (1962). On knowing essays for the left hand. Cambridge, MA: Harvard University Press
Jarrar, Amani Ghazi (2014). "Political concepts in Jordanian schools curricula of the scientific and literary streams (grades 11th and 12th)". Procedia social and behavioral sciences, 116, 307-315 [ online] available http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1877042814002146 [2015.13.06]
Lance, K. C., Rodney, M. J. & Hamilton-Pennel, C. (2000). Measuring up to standards: the impact of school library programs & information literacy in Pennsylvania schools. Pennsylvania: Pennsylvania Citizens for Better Libraries. Curriclum support .Education. New. Gov. Au/ School Libraries/ assets/ pdf/ research columns 21-1 .pdf
LlinJing (2007). Love, peace, and wisdom in Education: Trance forming Education for peace, Harvard Education Review, 77,3 Academic Research Library pp362-366.----Lonsdale, M.   (2003).from impact of school libraries on student achievement. Retrieved Sept.21,2008 from      http://eric.ed.gov/ERICDocs/data/ericdocs2sql/content_storage_01/0000019b/80/1b/89/7d.pdf
Mohd Yasin, Mohamad Subakir and […et al] (2012). " A visual Analysis of a Malaysian English School Textbook: Gender Matter", Procedia – social and behavioral science, 69, 1871- 1880 , Retrieved Jun, 23 2015, From
Shahmohammadi, Nayereh (2013). "Content Analysis of Elementary Science textbook Based on the Achieve Mutation", Procedia Social and behavioral Science, 84, 426 – 430.
Takaya, Keiichi (2015). "Bruner's Theory of Cognitive Development". International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences (Second Edition), Pages 880–885
Uthrie, John T. (2006). “Increasing reading comprehension, motivation and science knowledge through concept oriented reading instruction in a district- wide experiment”. Retrieved June 11/2008.