تحلیل محتوای کتاب‌های درسی پایه پنجم ابتدایی بر اساس مؤلفه‌های برنامه درسی آموزش فلسفه برای کودکان مبتنی بر هوش معنوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تخصصی برنامه ریزی درسی، گروه برنامه ریزی درسی، واحد مرند، دانشگاه آزاد اسلامی، مرند، ایران.

2 استادیار، گروه برنامه ریزی درسی، واحد مرند، دانشگاه آزاد اسلامی، مرند، ایران.

3 استادیار، گروه آموزش ابتدایی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران.

چکیده

مقاله حاضر درصدد تحلیل محتوای کتاب‌های درسی پایه پنجم ابتدایی بر اساس مؤلفه‌های برنامه درسی آموزش فلسفه برای کودکان مبتنی بر هوش معنوی است. روش پژوهش توصیفی، شامل تحلیل اسنادی و تحلیل محتوا و رویکرد آن کاربردی بوده و منابع مورد تحلیل جهت شناسایی ابعاد و مؤلفه‌ها، متن اسناد کتابخانه‌ای و کلیه کتاب‌های پایه‌ پنجم ابتدایی بوده است. ابزارهای اندازه‌گیری، فرم فیش‌برداری و همچنین سیاهه‌ تحلیل محتوای محقق ساخته بوده و روایی تحقیق از نظر صاحب‌نظران و متخصصان فلسفه‌ برای کودکان و برنامه‌ریزی درسی مورد تأیید واقع گردید و پایایی آن نیز از طریق محاسبه‌ی آلفای کرونباخ 93٪ بیان گشت. در تحلیل محتوا و با استفاده از آنتروپی شانون مؤلفه پیامدهای فردی تفکر فلسفی با ضریب اهمیت 564/0 بیشترین و مؤلفه چیستی فلسفه با ضریب اهمیت 027/0، کمترین توجه را به خود اختصاص داده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Content Analysis of Elementary Fifth Grade Textbooks based on Philosophy for Children Curriculum by Spiritual Intelligence

نویسندگان [English]

  • Pouneh Yousefian Ahari 1
  • Shahram Ranjdoust 2
  • Mohamad Azimi 3
1 PhD Student of Curriculum Planning, Department of Curriculum Planning , Marand Branch, Islamic Azad University, Marand, Iran.
2 Assistant Professor, Department, of Curriculum Planning , Marand Branch, Islamic Azad University, Marand, Iran.
3 Assistant Professor, Department of Elementary Education, Farhangian University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The present study seeks to analyze the content of fifth grade elementary textbooks based on the components of the philosophy for children curriculum based on spiritual intelligence. To this aim, descriptive research method is used which includes documentary analysis as well as content analysis. The corpus which is analyzed to identify the dimensions and components (4 main components and 49 sub-components) includes the text of the library documents as well as all fifth-grade elementary textbooks. The measuring instruments, checklists and also the researcher's content analysis list and research validity are validated and confirmed by research experts and experts in philosophy for children and curriculum planning. The reliability is evaluated by Cronbach's alpha calculation of which shows 93%. In content analysis, using Shannon's entropy, the component of individual consequences of philosophical thinking with the coefficient of significance of 0.564 has the highest and the component of philosophy with the coefficient of significance of 0.027 has received the least attention.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Philosophy for Children
  • Community inquiry
  • Spiritual Intelligence
  • Elementary Fifth Grade Textbooks
آذر، عادل (1380). بسط و توسعه روش آنتروپی شانون برای پردازش داده‌ها در تحلیل‌محتوا، فصلنامه علوم‌انسانی دانشگاه الزهرا (س)، ۳۷ و ۳۸، ۱ - ۱۸.
آزادمنش، سعید؛ سجادیه، نرگس؛ باقری‌ نوع پرست، خسرو (1395). تبیین ماهیت دوران کودکی در هندسه نظریه اسلامی عمل، پژوهش‌نامه مبانی تعلیم‌ و تربیت ، 6(۱)، 83 -103.
ادیب، یوسف؛ زارع، سعیده؛ عزتی، محمدرضا (1394). تجاربمعلمانازتدریسدرپایهششم ابتدایی )جستاریپدیدار‌شناسانه(،دراولینسالتغییرنظام‌آموزشی، مطالعات برنامه درسی، سال دهم، ۳۷، ۵ ـ ۲۲.
اکرمی، لیلا؛ قمرانی، امیر؛ آقالر، صدیقه (1394). اثربخشی آموزش فلسفه به شیوه حلقه کندوکاو بر پرسشگری و نگرش به خلاقیت در دانش‌آموزان نابینا، ابتکار و خلاقیت در علوم‌ انسانی، 4 (4)، 71 – 88.
بدری‌گرگری، رحیم (1394). تعیین باورهای معلمان درباره اثربخشی انواع روش‌های آموزش تفکر انتقادی بر اساس توان متفاوت دانش‌آموزان،مطالعات برنامه درسی، سال دهم، 38، صص 87 ـ 104.
بهزادفر، مرجان (1394). بررسی اثربخشی آموزش فلسفه برای کودکان در تربیت‌ معنوی، دومین کنفرانس ملی توسعه‌پایدار در علوم تربیتی و روانشناسی، مطالعات اجتماعی و فرهنگی.
بیگدلو، مصطفی؛ قائدی، یحیی؛ علی‌عسگری، مجید (1394). بررسی نحوه ارزشیابی در برنامه درسی تفکر و پژوهش سال ششم ابتدایی و مقایسه آن با ارزشیابی در برنامه فلسفه برای کودکان، مطالعات برنامه درسی، سال دهم، 37، 81 ـ 102.
خانیکی، هادی؛ ذکایی، محمدسعید؛ نوری راد، فاطمه (1394). واکاوی الگوی «گفت‌وگوی کند‌وکاوی» در ارتباطات انسانی، مطالعه دیدگاه‌های صاحبنظران گفت‌وگو و تعلیم و تربیت در خصوص کاربرد آموزشی این الگو، انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، 11(۴۱)، 101 - 130.
خنکدارطارسی، معصومه؛ سلحشوری، احمد؛ یوسف‌زاده، محمدرضا (1396). بررسیمیزاناهتمامدومؤلفهتفکرانتقادیومیلدرونیدرکتابدرسیعلومتجربیپایه پنجمابتدایی، مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، 2، ۲۸۳ - 299.
رشتچی، مژگان؛ کیوان‌فر، ارشیا (۱۳۸۸). مبانی نظری اجتماع کندوکاو به عنوان روش آموزش فلسفه به کودکان، فرهنگ، 69، 39 ـ 58.
رضایی، نور محمد؛ پادروند، نادر؛ سبحانی، عبدالرضا؛ رضایی، علی محمد (1393). بررسی تأثیر اجرای برنامه فلسفه برای کودکان در افزایش خلاقیت و مؤلفه‌های سیالی، انعطاف پذیری، ابتکار و بسط، ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 4 (2)، ۱۹ - ۳۶.
رمضانی، معصومه (1389). بررسی برنامه درسی فلسفه برای کودکان در راستای توجه به ابعاد مختلف ذهنیت فلسفی، تفکر و کودک، 1 (1)، صص 21- 35.
زارعی متین، حسن؛ خیر اندیش، مهدی؛ جهانی، مهدی (1390). شناسایی و سنجش مؤلفه‌های هوش معنوی در محیط کار؛ مطالعه موردی در بیمارستان لبافی نژاد تهران، پژوهش‌های مدیریت عمومی، 4(12)، ۷۱ - ۹۴.
سجادی‌نژاد، مرضیه‌السادات؛ اکبری چرمهینی، صغری (1395). بررسی تحولی هوش‌معنوی از نوجوانی تا سالمندی، روان‌شناسی مثبت، 3(2)، ۱- ۱۸.
سهرابی، فرامرز؛ ناصری، اسماعیل (1389). بررسی مفهوم و مؤلفه‌های هوش‌معنوی و ساخت ابزاری برای سنجش آن، پژوهش در سلامت روان‌شناختی، 4، ۶۹ - ۷۷.
سیاست‌های کلی نظام (1392). سیاست‌های کلی ایجاد تحول در نظام آموزش و پرورش کشور، سامانه جامع نظرات شورای نگهبان.
شرفی، محمد‌رضا (1381). تفکر برتر، تهران، سروش.
صادقی‌هاشم‌آبادی، محمد؛ علوی، سید‌محمد‌کاظم (1393). فلسفه برای کودکان، اسلام و پژوهش‌های تربیتی، سال ششم، (2) پیاپی 12، 59 ـ 78.
صباغ‌حسن زاده، طلعت (1395). تبیین مبانی (هستی‌شناسی) آموزش فلسفه برای کودکان از منظر اسلامی ـ ایرانی بر مبنای مبانی هستی‌شناسی سند تحول بنیادین، اولین کنفرانس بین‌المللی مدیریت، حسابداری، علوم‌تربیتی و اقتصاد مقاومتی و اقدام‌ و عمل.
صدر، فاطمه (1398). بررسی تطبیقی دیدگاه شهید مطهری با دیدگاه متیو لیپمن درباره اهداف تعلیم و تربیت، تربیت‌ اسلامی، سال چهاردهم، 28، 75 _ 94.
صفامنش، نرگس (1397). بررسی چالش‌های پیش‌روی برنامه درسی معنوی بر اساس مدل تایلر و امکان‌سنجی اجرای آن در دوره ابتدایی، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد دانشگاه پیام‌ نور مشهد.
صفیان ‌بلداجی، رضوان؛ حسینی‌خواه، علی؛ باقری، خسرو؛ علی‌عسگری، مجید (1398). طراحی الگوی برنامه درسی خرد با تأکید بر دیدگاه استنبرگ، مطالعات برنامه درسی، سال چهاردهم، 54، 37 ـ 78.
عابدی، منیره؛ نوروزی، رضاعلی؛ مهرابی، حسینعلی؛ حیدری؛ محمدحسین (1398). شناسایی مؤلفه‌های فلسفه برای کودکان در آموزه‌های امام علی علیه‌السلام، تربیت اسلامی، 14 (28)، 115 ـ 137.
عظیمی، محمد (1395). طراحی و اعتبارسنجی الگوی برنامه درسی آموزش بهداشت و ارتقای سلامت در دوره دبستان بر اساس مفروضه‌های نظام سلامت، رساله دکتری، دانشگاه تبریز.
فتحی، لیلا؛ احقر، قدسی، نادری، عزت اله (1396). تأثیر آموزش فلسفه برای کودکانp4c به روش پژوهش مشارکتی بر مسؤلیت‌پذیری دانش‌آموزان، خانواده و پژوهش، ۳۸، 7 ـ 18.
فرمهینی‌فراهانی، محسن؛ میرزامحمدی، محمدحسن؛ خارستانی، اسماعیل (1387). تبیین تطبیقی اهداف آموزش فلسفه به کودکان در کشورهای مختلف، حکمت و فلسفه، 4، 45 ـ 70.
قاسمی، حسین؛ کاظمی، محمود (1393). تحلیل محتوایکتابدرسیهدیه های‌آسمانپایهششمابتدایی ومیزانانطباقآنبامبانیقرآنیوسندتحولبنیادینآموزش و پرورش، نوآوری‌های آموزشی، 31 (52)، ۱۰۰ – 116.
قائدی، یحیی (1383). آموزش فلسفه به کودکان، بررسی مبانی نظری، تهران، دواوین.
قبادیان، مسلم (1394). تأثیربرنامه آموزشفلسفهبهکودکانبرمهار‌ت‌هایاجتماعیدانش‌آموزانپایه پنجمابتدایی، پژوهش‌های تربیتی، 9 (30)، 138- 148.
قدمیاری، معصومه؛ رشیدپور، رکسانا (۱۳۹۳). بررسی جایگاه فلسفه برای کودکان در نظم عمومی جامعه، نشریه فلسفه ‌و ‌کودک، (8)، 79 - 92.
قنبری، سیروس؛ کریمی، ایمان (۱۳۹۵). مؤلفه‌های هوش معنوی در نهج‌البلاغه، پژوهشنامه نهج‌البلاغه، 13، ۹۹ ـ ۱۱۹.
کریمی، مصطفی؛ سلحشور، احمد (1392). ایجاد تحول در نظام آموزشی کشور با توجه به روش‌های تفکر فلسفی، چهارمین همایش انجمن فلسفه تعلیم‌ و تربیت ایران.
کمالی مطلق، طاهره؛ نوشادی، ناصر (1396). تأثیرآموزشفلسفهبرایکودکانبرسطح پرسشگریدانش‌آموزاندوره ابتدایی، تفکر و کودک، 8 (1)، پیاپی 15، ۱ ـ ۱۳.
لیپمن، متیو (1389). کندوکاوفلسفیبرایکودکان و نوجوانان(گفت‌وگوباپیشگامانبرنامهفبک)، ترجمه سعید ناجی، جلد ۱، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
مرعشی، سیدمنصور؛ هاشمی، سیدجلال؛ مقیمی‌گسک، اعظم (1391). تحلیل محتوای کتاب‌های درسی بخوانیم‌وبنویسیم و هدیه‌های‌آسمان دوره ابتدایی بر اساس معیارهای برنامه درسی فلسفه برای کودکان، تفکر و کودک، 3 (1)، پیاپی 5، 69 ـ 86.
معتمدی‌محمدآبادی، مرضیه؛ عظیمی، الهام؛ نوروزی، رضاعلی (1398). تحلیل محتوای کتاب‌های درسی فارسی‌خوانداری دوره ابتدایی بر اساس معیارهای تفکر فلسفی با تأکید بر نظریه لیپمن، پژوهش در برنامه‌ریزی درسی، 16(63)، 93 ـ 107.
معتمدی‌محمدآبادی، مرضیه (1395). تحلیل محتوای داستان‌های کتاب تفکر و پژوهش پایه ششم ابتدایی بر‌اساس مؤلفه‌های تفکر فلسفی در برنامه فلسفه برای کودکان، کنفرانس جهانی روان‌شناسی و علوم‌تربیتی، حقوق و علوم‌اجتماعی در آغاز هزاره سوم.
موسوی، سیدحسین؛ طالب‌زاده‌نوبریان، محسن؛ میرلو، محمدمهدی؛ اسدزاده، سمیه (۱۳۹۲). نقش مؤلفه‌های هوش‌معنوی و توانمندسازی روان‌شناختی در ابعاد رفتار مدنی‌سازمانی، مطالعات آموزشی و آموزشگاهی، 2 (2)، ۹۹ ـ ۱۲۳.
میرزایی‌میرآبادی، خسرو؛ اسلامی، ادریس؛ آفانی، کمال (1395). تحلیل محتوای کتب درسی تفکر و پژوهش پایه ششم ابتدایی و تفکر و سبک زندگی پایه‌های هفتم و هشتم متوسطه اول از‌منظر برنامه آموزش تفکر به کودکان، تفکر و کودک، سال هفتم، ۲، 47 ـ 78.
نجار، زهرا؛ طالبی، بهنام؛ پیری، موسی؛ یاری، جهانگیر (1397).طراحی الگوی زیرساخت‌های تدوین برنامه درسی غیرمتمرکز مبتنی بر آمایش سرزمین در دوره ابتدایی، مطالعات برنامه درسی، سال سیزدهم، ۴۸، 141 ـ 168.
نوروزی، رضاعلی؛ نصرتی‌هشی، کمال؛ عباسپور، نفیسه؛ حسنی، میهن (1394). تأثیر اجرای برنامه آموزش فلسفه به کودکان در رشد معنوی دانش‌آموزان دختر شهر اصفهان، علوم‌تربیتی از دیدگاه اسلام، 5، 55 - 75.
هاشمی پور مطلق، طاهره سادات؛ دلگشایی، یلدا؛ انصاریان، فهیمه (1393). تحلیل محتوای کتاب تفکر و پژوهش پایه ششم ابتدایی، سال ششم، (2) پیاپی 22، 181 ـ 207.
هدایتی، مهرنوش (1393). مطالعه تطبیقی دوره‌های تربیت‌ مربی «برنامه فلسفه برای کودکان» در ایران و کشورهای پیشرو و ارائه الگوی مناسب برای ایران، تفکر و کودک، ۱، 105 ـ 138.
هدایتی، مهرنوش؛ زریباف، مژگان (1391). پرورش هوش‌معنوی از طریق برنامه فلسفه برای کودکان، تفکر و کودک، 1، 135- 166.
هدایتی، مهرنوش (1389). کودکان متفکر، روابط میان‌فردی مؤثر، تفکر و کودک، سال چهارم، 4(1)، ۱۲۵ - ۱۴۵.
هینز، جوانا (1384). بچه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایفیلسوف،یادگیریازطریقکاوشگریوگفت‌وگودرمدارس، ترجمه رضاعلی نوروزی، عبدالرسول جمشیدیان و مهرناز مهرابی‌کوشکی، قم، سما قلم.
Amram, Joseph (2005). Intelligence beyond IQ: the contribution of emotional and Spiritual intelligence to effective business leadership. Institute of transpersonal Psychology.
Anonymous. (1979). Spiritual health is important, say our readers. WHO Chron. 33, Pp. 29-30.
Best, R. (2016). New perspectives on young children's moral education: developing character through a virtue ethics approach. International Journal of Children's Spirituality, 21 (2), Pp. 153-156.
Binder, Marni J. (2011). I saw the universe and I saw the world: Exploring spiritual literacy with young children in a primary classroom. International Journal of Children’s Spirituality. 16 (1). Pp.19 – 35.
Bowman, Nicholas A. & Small, Jenny (2010). Do college students who identify with a previleded religion experience greater spiritual development exploring individual and instructional dynamics? Research in Higher Education. V51 (7). Pp. 595- 614.
Buchanan, Michael T. (2010). Attending to the spiritual dimension to enhance curriculum change. Journal of Beliefs & Values. 31 (22). Pp. 191 – 201.
Cecero, J. J., Prout, T. A. (2011). Measuring faculty spirituality and its relationship to teaching style. Journal of Religion & Education, 38, Pp.128–140. 
Daniliuk, A. Kondakov, A. & Tishkov V. A. (2010). The spiritual and moral education of Russia’s school students. Russian Education and Society. 52 (2). Pp. 3- 18.
Di Masi, D., & Santi, M. (2016). Learning democratic thinking: a curriculum to philosophy for children as citizens. Journal of Curriculum Studies, 48(1), Pp. 136-150.
D'Olimpio, L. and C. Teschers (2016), “Philosophy for Children Meets the Art of Living: A Holistic Approach to an Education for Life”, Philosophical Inquiry in Education, vol. 23, No. 2. Pp. 114-123.
Emmons, R. A. (2000). "Is spirituality an intelligence? Motivation, cognition, and the psychology of ultimate concern". The International Journal for the Psychology of Religion, 10(1), Pp. 3-26.
Emmons, R.A. (1999). The Psychology of ultimate concern: Motivation and spirituality in personality. New York: The Guilford Press.
Fisher, R. (2005). Teaching Children to Think (2th).London. Nelson Thornes.
Gupta, G, (2012). “Spiritual Intelligence and Emotional Intelligence in Relation to self – Efficiacy and Self – Regulation among College Students”, International Journal of Sciences & Interdisciplinary Research, V.1 (2), Pp. 60 – 69.
Lipman, Mathew (2005).” An Interview with Mathew Lipman”, in thinking, the journal of Philosophy for children, Montclair state university, NEWJERSY volume 17, Number 4.
Lipman, M. (1980). Philosophy in the classroom. Temple University Press.
Mata, Liliana (2012). Key Factors of Curriculum Innovation in Language Teacher Education. World academy of science, Engineering and technology, 66. Pp. 1222 – 1230.
Maxwell, N. (2013). Misconceptions concerning wisdom. Published in the Journal of Modern Wisdom, vol. 2, March 2013, Pp. 92-97.
Mohr Lone. Jana, (2000). Does Philosophy for Children Belong in School at All? Analytic Teaching, Vol. 21, No 2. Pp.151-156.
Murris. K. (2016). The Philosophy for Children curriculum: Resisting ‘teacher proof’ texts and the Formation of the Ideal Philosopher Child, Studies in Philosophy and Education, 35(1) Pp. 63-76.
Peirce, C. S. (1955). The Philosophical Writings of Peirce, J. Buchler (ed.), New York: Dover. Retrieved from Internet, www.dbking.net.
Sisk, D. & Torrance, E. P. (2001). Spiritual Intelligence: Developing higher consciousness. Buffalo, by: Creative Education Foundation Press.
Sternberg, R. J. (2001). How wise is it to teach for wisdom? A reply to five critiques. Educational Psychologist, 36(4), Pp. 269-272.
Stevens, B. (1996). What about Spiritual intelligence? St. Mark’s Review, 167, Pp. 19-22.
Swann, Jennie (2013). Dialogic inquiry: From Theory to Practice, For the Award of Doctor of Philosophy, University OF Southern Queensland.
Tricky, K & Topping, J. (2004). Philosophy for Children: A system aticreview. Research Papers in Education. Vol. 19, No. 3, Pp. 365-380.
Vaughan, F. (2002). What is Spiritual intelligence? Journal of Humanistic Psychology, 42(2), Pp. 16-33.
Vialle, Wilma, R. Walton, and Stuart Woodcock (2008). ‘Children's Spirituality, an Essential Element in Thinking and Learning in New Times’, P. Kell, W. Vialle, D. Konza, and G. Vogl (eds.), Learning and the Learner, Exploring Learning for New Times, Wollongong: University of Wollongong.
Worley, P. (2016). Philosophy and children. The Philosophers' Magazine, (72), Pp. 119-120.
دوره 15، شماره 59 - شماره پیاپی 59
با تمرکز بر آموزش و برنامه درسی دوره ابتدایی
اسفند 1399
صفحه 115-152
  • تاریخ دریافت: 26 آذر 1398
  • تاریخ بازنگری: 16 تیر 1399
  • تاریخ پذیرش: 17 خرداد 1399