دولتی بودن یا ملتی بودن؟: بنیادهای فرهنگ آموزش و برنامه درسی در ایران معاصر

نویسنده

دانشیار دانشگاه فرهنگیان

چکیده

عرصه آموزش و برنامه درسی در ایران، عرصه‌ای است که دولت برای حفظ حاکمیت و مردم برای حفظ هویت، در جهت سیطره بر آن تلاش‌های طاقت‌فرسایی را داشته‎اند. دولت‌های ایران تا قبل از آشنایی با سنت‌های آموزش نوین غربی، از جادوی آموزش و برنامه درسی دولتی بی‌‌خبر بودند. پادشاهان قاجار که با این موضوع آشنا شدند، برای آنکه آموزش و برنامه درسی «ملتی» را به «دولتی» تبدیل کنند، تلاش خود را از سال 1230 آغاز کردند و این کار را حکومت پهلوی در سال 1345 نهایی کرد و جمهوری اسلامی نیز آن را در خدمت اهداف جدید، دنبال نمود. آنچه در بنیاد این کوشش‌های متعارض دولت ـ ملت قرار دارد، اعتقاد هر دو طرف به امکان‌پذیری القاء است؛ اعتقادی که شکل‌دهی رفتار و باور را ممکن قلمداد می‌کند. اما همچنان این پرسش مطرح است که آیا سیطره ظاهری بر آموزش و برنامه درسی توانسته به سیطره واقعی منتهی شود؟
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Governmental or Popular? Educational and Curriculum Foundation in Contemporary Iran

نویسنده [English]

  • N M
Cfu
چکیده [English]

: The field of education and curriculum in Iran is an arena in which the government seeks to preserve sovereignty and people seek to preserve identity in an endurable effort for domination. Before the familiarity with the doctrine of modern western education, the Iranian governments were unaware of the magic of governmental education and curriculum. The Qajar kings who became familiar with this issue began their efforts in 1841, to turn “Popular” education and curriculum into “governmental”. The Pahlavi regime finalized this procedure in 1956, and the Islamic Republic also put this upon new purposes. What exists at the heart of these conflicting nation-state efforts is the common belief of possibility of induction in both sides; the belief that presents shaping of behavior and faith as possible. However, the question remains whether the apparent dominance of government on education and curriculum has led to real domination?
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • instruction and curriculum
  • education culture
  • government education
  • popular education
  • possibility of induction
  • conflicts between government and nation
آجودانی، ماشاءالله. (1386): مشروطه ایرانی، چاپ هشتم، تهران: اختران.
اخوی، شاهرخ. (1980): دین و سیاست در ایران معاصر: روابط دولت با روحانیت در دوره پهلوی، نیویورک: آلبانی.
پهلوی، محمدرضا. (1387): پاسخ به تاریخ، به کوشش شهریار ماکان، تهران: البرز.
ثواقب، جهانبخش. (1369): «مروری بر تاریخچه مدارس جدید در ایران»، روزنامه اطلاعات یکشنبه 13 آبانماه 1369، تهران شماره 19179، ص 6.
خمینی (امام)، سیدروح‌الله. (1358): پیام نوروزی، http: //www. jamaran. ir/fa/NewsContent-id_17081. aspx
خامنه‌ای، سیدعلی. (1386): سخنرانی در جمع وزیر، معاونان و مدیران آموزش و پرورش سراسر کشور (03/05/1386)،
خواجه نصیر طوسی، احمد. (1351): «کتاب‌های درسی ایران»، ماهنامه آموزش و پرورش، شماره سوم، دوره چهل و دوم، آذرماه، ص 188.
دولت‌آبادی، یحیی. (1362): تاریخ معاصر یا حیات یحیی. 4 ج. تهران: فردوسی.
دایره آمار اداره کل نگارش. (1317): «قانون اساسی معارف»، سالنامه و آمار سالهای 1315 تا 1317، تهران: وزارت فرهنگ، ص 1-4.
ریاحی، دکتر. (1342): «داستانی به نام کتاب درسی»، ماهنامه آموزش و پرورش، شماره 4، سال 33.
رینگر، مونیکا ام. (1381): آموزش، دین و گفتمان اصلاح فرهنگی در دوران قاجار، ترجمه مهدی حقیقت‌ خواه، تهران: ققنوس.
سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی. (1390): برنامه درسی ملی جمهوری اسلامی ایران (ویراست چهارم)، تهران: وزارت آموزش و پرورش.
ستاد اجرایی تغییر بنیادی نظام آموزش و پرورش. (1367): کلیات نظام آموزش و پرورش جمهوری اسلامی، تهران: وزارت آموزش و پرورش.
سلطان‌‌زاده، حسین. (1364)، تاریخ مدارس ایران: از عهد باستان تا تاسیس دارالفنون، تهران: آگاه.
شریعتی، علی. (بی‌ تا): مکتب: تعلیم و تربیت اسلامی، تهران: امام.
صدیق، عیسی. (1349): تاریخ فرهنگ ایران، تهران: دانشسرای عالی.
صفوی، امان‌اله. (1383): تاریخ آموزش و پرورش ایران از ایران باستان تا 1380 شمسی، تهران: رشد.
علم‌الهدی، جمیله. (1391): نظریه اسلامی تعلیم و تربیت (مبانی آموزش رسمی)، تهران: دانشگاه امام صادق.
علم‌الهدی، جمیله. (1382): سکولاریسم تربیتی، تهران: دانش و اندیشه معاصر.
قاسمی‌پویا، اقبال. (1377): مدارس جدید در دوره قاجار: بانیان و پیشروان، تهران: نشر دانشگاهی.
کرونین، استفانی. (1383): شکل‌گیری ایران نوین: دولت و جامعه در دوران رضاشاه، ترجمه مرتضی ثاقب‌ فر، تهران: جامی.
محبوبی اردکانی، حسین. (1354): تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران. 3 ج. تهران: دانشگاه تهران.
موسی‌‌پور، نعمت‌الله و همکاران. (1383): «سنتها و مشکلات تصمیم‌گیری در نظام برنامه‌ریزی درسی ایران»، در: قلمرو و چشم‌انداز برنامه‌ریزی درسی در ایران، تهران: سمت.
موسی‌پور، نعمت‌الله. (1387): «برنامه ریزی درسی در ایران معاصر»؛ فصلنامه تعلیم و تربیت، شماره 96، صص 124-83.
موسی‌پور، نعمت‌الله. (1390): «قانون اساسی معارف؛ بنیاد رویکرد برنامه‌ریزی درسی متمرکز در نظام آموزشی ایران»؛ فصلنامه مطالعات برنامه درسی، شماره 20، صص 124-83.
مشیری، مهشید. (1369): فرهنگ الفبایی‌ـ‌قیاسی زبان فارسی، تهران: سروش.
مجیدی، موسی. (1364): «تاریخچه مختصر کتاب‌های درسی و سیر تطور آن در ایران: از دارالفنون تا به امروز»، فصلنامه تعلیم و تربیت، شماره 4.
مراغه‌ای، زین‌العابدین. (1364): سیاحتنامة ابراهیم بیگ، تهران: اسفار.
ناظم‌الاسلام کرمانی، محمد بن علی، (1362): تاریخ بیداری ایرانیان. تهران: امیرکبیر.
وزارت معارف. (1306): «اولین دستور تعلیمات شش ساله ابتدایی و سه ساله متوسطه»، مجله وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه.
وزارت معارف. (1308): سالنامه و آمار تحصیلی 1307-1308، ص 158-163، تهران.
وزارت فرهنگ (1317): « برنامه تحصیلات ابتدایی»، مجله تعلیم و تربیت، سال هشتم، شماره 3 و 4، ص 75- 102.
ـــ (1313): «تاریخچه معارف ایران»، مجله تعلیم و تربیت، سال چهاردهم، شماره 9، آذرماه: 530-537.
ـــ (1290): قانون اساسی معارف مصوب