بررسی میزان و نوع توجه به مؤلفه‌های زیست محیطی در کتاب‌های درسی دوره ابتدایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد آموزش و پرورش تطبیقی دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم

2 مدیر کل منابع انسانی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی

چکیده

هدف مقاله حاضر بررسی میزان و نوع توجه به محیط زیست در کتاب‌های درسی دوره ابتدایی با استفاده روش تحلیل محتوا  کتاب‎های سال تحصیلی 97-1396 بود و با بهره­گیری از آمار توصیفی تحلیل شد. نتایج حاکی از آن است که از حیث «میزان توجه» در این کتاب­ها به موضوع خاک با فراوانی 59 مورد (با اولویت بلایای طبیعی)، آب 87 مورد (با اولویت صرفه‎جویی)، صوت 55 مورد (با اولویت سروصدا)، هوا 43 مورد (با اولویت آتش‌فشان‎ها) و از حیث «نوع توجه»، به «حفظ و نگهداری» با 41 مورد (از 89 مورد) بیش از «شناخت و آگاهی» و «رشد و ارتقاء» پرداخته شده است؛ همچنین، نوع توزیع مؤلفه‎های زیست‎محیطی در کتاب‎ها و در پایه‏ها، فاقد تعادل است. اکنون به اتکای تاکید اسناد تحولی آموزش و پرورش و وجود بحران محیط زیست، پیشنهاد می­گردد نوع و میزان توجه به مؤلفه‎های محیط زیست در کتاب‌های درسی کنونی، مورد بازنگری قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Environmental Indicators in the Content of Elementary School Textbooks

نویسندگان [English]

  • safiye khamushi bidgoli 1
  • Hasan Mazaheri 2
1 azad ghom
2 organization for Educational Research and planning
چکیده [English]

The present paper addresses the status of the environment and its protection in the sixth grade elementary textbooks. The research method is a descriptive-analytic study of the school textbooks of the year 2017-2018 done by content analysis method. The results show that in these textbooks, the subject of soil is addressed with the frequency of 59 (with the natural disasters being the top priority), 87 for water ( with the priority of consumption), 55 for sound (with the priority of sound pollution), 43 for air (with the priority of firefighting), 41 for the amount of attention to the conservation (out of 89 cases), which all of them are discussed more than "cognition and awareness" and "development". Furthermore, the distribution of environmental factors in different text books and grades is unequal. It is proposed that the environmental factors in current textbooks need to be reexamined according to the focus of the revolutionary documents of the education department and due to the environment

کلیدواژه‌ها [English]

  • environment
  • textbooks
  • elementary school
امامقلی، لقمان (1390). بررسی تاثیر سرمایه اجتماعی بر رفتار‌های زیست محیطی (مطالعه موردی: استان کردستان). پایان نامه کارشناسی ارشد پژوهش علوم اجتماعی، چاپ نشده، دانشگاه مازندران.
بشیری­اسکویی، فریبا، شبیری، محمد، انصاری­راد، پرویز و کاظمی­پور، شهلا (1394). نقش آموزشهای ضمن خدمت در ارتقای دانش، نگرش و مهارتهای زیست محیطی معلمان ابتدایی شهر تهران. فصلنامه مطالعات برنامه درسی ایران، سال دهم، شماره 83، پاییز، صص135-158.
ترابی زیارتگاهی، علی (1395). بررسی محتوای کتاب‌های علوم تجربی ابتدایی از لحاظ توجه به مؤلفه‌های محیط زیست، دومین همایش ملی پدافند غیر عامل در بخش‌های کشاورزی، منابع طبیعی و محیط زیست با رویکرد توسعه پایدار.
جوانمرد، فاطمه‌السادات و عسکری‌فرد جهرمی، فاطمه و دوست‌بین، فیروزه (1394). تحلیل محتوای کتاب‌های تعلیمات اجتماعی و علوم تجربی دوره ابتدایی ایران به لحاظ توجه به معضلات زیست محیط. دومین کنفرانس بین‌المللی محیط زیست و منابع طبیعی.
چاتی­بخش، نازنین (1383)، تکنولوژی پاک، ماهنامه علمی محیط زیست، شماره 1، 99.
حجازی، رضوان، طاهری، ماندانا و اسلامی، کیمیا (1393). شاخص­سازی هزینه­های محیط زیست در زمینه آلودگی خاک. فصلنامه حسابداری سلامت، سال سوم، شماره اول، شماره پیاپی 7
خوشنویس، مریم، پژویان، جمشید (1391) بررسی تأثیر آلودگی محیط زیست بر شاخص توسعه اسانی در کشورهای توسعه­یافته. فصلنامه علوم اقتصادی، سال ششم، شماره بیستم، پاییز
رشیدی، علیرضا و شریفی، کسری و گلمحمدیان، محسن و نقشینه، طیبه (1395). میزان توجه به آموزش زیست­محیطی در کتاب درسی دوره ابتدایی از دیدگاه معلمان این مقطع. مرکز همایش‌های بین المللی رازی، بهمن، ش 7.
زاهدی، محمد (1388)، آموزش محیط زیست و رویکردهای آموزشی جدید، پایان نامه کارشناسی ارشد
سراج خرمی, ناصر و سعید آب سالان زاده (۱۳۹۴)، تحلیل محتوای کتب درسی علوم تجربی و تعلیمات اجتماعی در کلیه پایه‌های تحصیلی دوره ابتدایی با توجه به مسائل و مباحث محیط زیست جهانی، دومین کنگره علمی پژوهشی سراسری توسعه و ترویج علوم تربیتی و روانشناسی، جامعه شناسی و علوم فرهنگی اجتماعی ایران، تهران، انجمن علمی توسعه و ترویج علوم و فنون بنیادین،
شورای عالی آموزش و پرورش (1391). برنامه درسی ملی جمهوری اسلامی ایران. تهران: سازمان پژوهش و برنامه­ریزی آموزشی.
شورای عالی انقلاب فرهنگی (1390). مبانی نظری تحول بنیادین نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی، تهران: شورای عالی آموزش و پرورش.
صالحی عمران، ابراهیم و پرهیزکار، لیلا و حاتمی‌فر، لیلا (1395). بررسی جایگاه مؤلفه‌های اصلی آموزش محیط زیست در کتاب‌های درسی دوره ششم ابتدایی، فصلنامه آموزش محیط زیست و توسعه پایدار، زمستان، سال پنجم، شماره 2، 99-89.
صالحی، زهرا؛ قائمی اصل، صادق (1391) .بررسی رابطه آموزش زیست محیطی و رفتارهای حفاظت از محیط زیست. آموزش محیط زیست و توسعه پایدار (3)، 1، صص67-79.
صولتی اصل، پ (1384)، تحلیل و بررسی میزان انعکاس مفاهیم محیط زیست در کتاب‌های علوم تجربی دوره راهنمایی از دیدگاه دبیران شهر تهران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته برنامه‌ریزی (چاپ نشده)، دانشگاه تبریز.
فاضلی و مهدوی­ایکدلو (1397). بررسی وضعیت محتوای زیست محیطی موجود در کتاب‌های درسی علوم تجربی دورۀ آموزش عمومی. علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره بیست و یکم، ش یک، فروردین، صص 227-243
فردوسی، سیما، مرتضوی، شهرناز و رضوانی، نعیمه (1386)، رابطه بین دانش زیست محیطی و رفتار‌های حفاظت از محیط، پژوهشنامه علوم انسانی، شماره 53، بهار 1386، 266-253.
قضاوی، منصوره و لیاقتدار، محمد جواد و عابدی، احمد و اسماعیلی، مریم (1389)، تحلیل محتوای کتاب‌های تعلیمات اجتماعی دوره ابتدایی ایران به لحاظ توجه به معضلات زیست محیطی، اندیشه‌های نوین تربیتی، دانشگاه الزهرا، دوره 6، شماره4، صفحه 123.
کرامتی، انسی، احمدآبادی، زهرا (1397). تحلیل محتوای کتاب‌های درسی علوم تجربی در دوره اول متوسطه از لحاظ توجه به آموزش­های زیست محیطی. پژوهش­های برنامه درسی، دوره هشتم، شماره اول، پیاپی 15، بهار و تابستان، صص200-226
مجلس شورای ملی (1351). قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست، مصوب 1353 (اصلاحیه مجلش شورای اسلامی سال 1371).
محمد‌پور، هادی، بهرامی، محمد‌حسین و حسینی، عاطفه (1395)، تحلیل محتوای کتاب درسی مطالعات اجتماعی پایه ششم ابتدایی از منظر توجه به محیط زیست و حفاظت از آن، دومین کنگره بین­المللی توانمند سازی جامعه در حوزه جامعه شناسی علوم تربیتی، مطالعات اجتماعی و فرهنگی، تهران، مرکز توانمند سازی مهارت‌های فرهنگی و اجتماعی جامعه.
محمدی ده چشمه، مصطفی (1391). ناپایداری زیست بوم شهری؛ چالشی جهانی در قرن بیست و یکم، اولین اجلاس ملی راهکارهای دستیابی به توسعه پایدار، وزارت کشور، تهران.
Awasthl,M.Agarvial,R (2013), An analysis of various aspects of environmental concern present in nicer science textbook of class VIII, An international journal of education, vol.3,No.2,July2013-pp: 49 -57
Ayodeji, I. (2010). Exploring secondary school students understanding and practices of waste management in Ogun State Nigeria. International Journal of Environmental a Science Education, 5 (2), 201- 215.
Bier Hoff H. W. 2001. Responsibility and Altuism: The Role of Volunteeris.In A.E. Auhagn & H. W. Bier Hoff (Eds) Responsibility-the Many Faces of a Phenoemenon.
Bier Hoff, H.W, (2001). Responsibility and Altruism, The Role of Volunteerism. In A.E.Auhagn & H.W.Bier Hoff, (Eds.) Responsibility-the Many Faces of a Phenomenon, (PP. 149-166). London, Rout ledge.
Bier Hoff, H.W, (2002). Just world, social responsibility and helping behavior. In M. Ross a D.T. Miller, (Eds) The justice Motive in Everyday Life, (PP.189- 203).New York, Comb ridge University Press.
Carleton-Hug, A. & Hug.J.W. (2010).challenges and opportunities for evaluating environmental education programs. evaluation and program planning, 33,159-164
Dabiri , M., 2013. Environment Pollution (Air, Water, Sound), Tehran,Etehad Publishers.
Frisch, J. , Kaiser, F. G. a Wilson, M. (2004). Environmental Knowledge and Conservation behavior: Exploring Prevalence and Structure in a Representative Sample, Personality and Individual Differences, 37, 1-27.
Ghasemi , N., 2005. Criminal Justice,Tehran: Jamal Al-hage Publishers.
Hinde, R. A, (2001).Responsibility, A Biological Perspective. In A.E.Auhagen & H. W.Bierhoff (Eds), Responsibility the Many faces of a Social Phenomenon, (PP .23 -33).London, Rutledge.
 Hunecke, M, Blobaum, A, Matthias, E & Huger, R (2001). Responsibility and Environment – Economical Norm Orientation and External Factors in the Domain of Travel Mode Choice Behavior , Environment and Behavior, 33, 830 – 862.
Hungerford, H. , a Volk, T. (1990). Changing Learner Behavior Through Environmental Education, Journal Environment Education,2, 42- 47.
Kaisers , F. G. , Wolfing, S, , A Fuhrer, U. (1999). Environmental Attitude and Ecological Behavior Journal of Environmental Psychology. 19, 1-19.
Miller, G.T, (1997).Environmental Resource Management, Wad worth Pub. C.p. 592.
Uyar, y. Ensar, F. (2016) Does Mother Tongue Education Support Development of Environmental Literacy in Turkey? An Analysis of Turkish Course Books. International Journal of Environmental & Science Education. 11 (1), 1-8